تقسیم (Division )

بریدن وقسمت کردن گیاهی که برآن چندین شاخه یا جوانه همراه با هم روییده، و یا بخش کردن اندام های گوشتی و ذخیره ای گیاه به چند جزء ( آنچنان که هر قسمت دارای مقداری ریشه باشد) را تقسیم گویند.از این رو می توان برای تکثیر بسیاری از گیاهان زینتی علفی مانند مینای چند ساله، همچنین برای ازدیاد درختچه هایی که بالیدن پرشاخه ای دارند و چاجوش های فراوان تولید می کنند( مانند گل محمدی ) استفاده کرد. تقسیم ممکن است با استفاده از اندام های تغییر یافته رویشی زیر انجام گیرد :

ساقه ی رونده ( Runner )

عبارت است از ساقه های باریکی که از یک گیاه مادری بر روی سطح خاک گسترش می یابد. گیاهان جدید با ریشه و شاخ وبرگ در محل گره ها تشکیل می شوند که برای تکثیر می توان آنها را جدا کرد، جداگانه کاشت، گیاهانی مانند توت فرنگی به وسیله ی ساقه رونده تکثیر می شوند.

ریزوم یا نیساگ (ساقه ی زیر زمینی rhizome )

عبارت است از ساقه ای که در زیر زمین به طور افقی می روید و دارای تعدادی گره ، برگ های کوچک و جوانه است. گره های نیساگ ( ساقه ی زیرزمینی ) قادر است که هم ریشه و هم شاخ وبرگ تولید کند. قسمت های مین گره نیساگ ، صاف و بدون انشعاب است و همین، وجه شاخص آن از ریشه است. گیاهانی مانند شیپوری و سانسی وریا به وسیله ی نیساگ( ساقه ی زیرزمینی ) زیاد می شوند. روش تکثیر با نیساگ به این ترتیب است که در بهار یا پاییز، نیساگ را از زمین بیرون آورده، آنرا به قطعات کوچک 5 تا 10 سانتی متری تقسیم کرده، و مجدداً در خاک می کارند.

توبر یا ژوخه ( tuber )

عبارت است ازساقه های تغییر شکل یافته ی کوتاه وضخیم می باشد که برروی آن گره هایی قرار دارد، این گره ها را می توان به یاری جوانه ها ( چشمک ها ) روی ژوخه تشخیص داد. گیاهانی مانند کلادیوم یا سیب زمینی دارای ژوخه اند. روش تکثیر به وسیله ی ژوخه بدین ترتیب است که در صورتی که ژوخه کوچک باشد از آن به صورت کامل برای کشت استفاده می شود و اگر ژوخه بزرگ باشد آنرا به قطعات کوچک تقسیم می کنند به طوریکه هر قسمت دارای یک یا چند جوانه باشد.

ریشه ی ژوخه ای ( گوشتی tuberous root )

این اندام رویشی عبارت است از ریشه ی گوشتداری است که ظاهر شبیه ژوخه دارد با این تفاوت که گره و میان گره ندارد. جوانه ها فقط در انتهای ریشه ی ژوخه ای در نزدیکی ، طوقه و ریشه ها در سر دیگر آن با طوقه فاصله دارد ایجاد می شوند. روش تکثیر به وسیله ی ریشه ی ژوخه ای به این ترتیب است که آنرا همراه با اندکی از ساقه ی دارای جوانه جدا کرده ، در محیط کشت قرار می دهند. در کوکب ، گاهی حدود 15 روز قبل از کشت ریشه های ژوخه ای در بهار ، آنها را در ماسه س مرطوب و در محلی نسبتاً گرم قرار می دهند تا جوانه های ساقه، رشد را آغاز کند و به این ترتیب، مجزا ساختن هر قسمت ریشه ی ژوخه ای همراه با تعدادی جوانه آسانتر باشد.

پاهنگ ( طوقه crown )

حد فاصل ساقه و ریشه را پاهنگ گویند. بسیاری از گیاهان چندساله ی علفی ( مانند گل انگشتانه، زبان درقفا، بنفشه ی آفریقایی ) در انتهای فصل رشد دارای تعداد زیادی ساقه می شوند که از روی ریشه ی مادری (گرداگرد پاهنگ مادری ) سرزده اند. اینگونه گیاهان را به منطور تکثیر می توان از زمین بیرون آورد، با یک چاقوی تیز هر بوته را به چندین قسمت تقسیم کردآنچنان که هر قسمت دارای مقداری ریشه باشد. قطعات تقسیم شده به عنوان گیاه مستقل کاشته می شوند و این عمل به نام تقسیم بوته موسوم است.

پاجوش (  sucker )

در خاک ، ریشه های برخی از گیاهان با فاصله ی شایان توجهی نسبت به گیاه مادری می رویند. غالباً در نقاط گوناگون این ریشه ها جوانه هایی ایجاد می شود که پس از رشد ، به صورت شاخه هایی در اطراف گیاه مادری از زمین بیرون می آیند. این شاخه ها را پاجوش می نامند و ممکن است با بیرون آوردن آنها ( بعضی اوقات همراه با مقداری ریشه ی قدیمی ) برای تکثیر گیاه به کار روند.

پا گیاه ( offset ) و تنه جوش ( offshoot )

اصطلاح پا گیاه برای شاخسارهای کوچکی که در انتهای ساقه های کوتاه و ضخیم، بر سطح خاک قرار گرفته ( مانند خنجری ) به کار می رود واصطلاح تنه جوش برای شاخه های جانبی که بر روی ساقه ی اصلی گیاهان تک لپه ( مانند خرما ) ایجاد می شود. سوخک های جدید که خود گیاهانی کامل ولی کوچک ترند و در پایین سوخ های برخی از گونه ها پدید می آیند نمونه ی دیگری از پاگیاه است. روش تکثیر به وسیله ی پاگیاه یا تنه جوش به این ترتیب است که پاگیاهان را از گیاه مادری جدا ساخته، جداگانه در محیط کشت مناسب قرار می دهند. اگر پاگیاه یا تنه جوش فاقد ریشه باشند می توان آنها را مانند قلمه های برگدار تلقی کرد و در محیط تولید ریشه قرار داد تا ریشه دار شوند.